13 Şubat 2018 Salı

ŞANTUKLU İPLİK NEDİR

Şantuklu İpliğin Tanımı ve Özellikleri

Şantuklu iplikler; tek veya katlı olarak iplik üzerinde değişik aralıklarla rastgele veya belli bir örüntüye uygun olarak kalın kısımların oluşturulmasıyla elde edilen ipliklerdir. İplik üzerinde oluşturulan bu kalın bölgelere şantuk veya balık adı verilmektedir. Şantuklu kısımların kalınlıkları, uzunlukları ve yerleşim aralıkları değişmektedir.
Türkçe’de şantuk olarak kullanılan sözcüğün Çince’de, genellikle ağır gramajlı ve yüzeyinde düzensiz yükseltiler bulunan kumaşlara verilen ad olan “shantung” sözcüğünden geldiği anlaşılmaktadır.
İngilizce’de pamuk ipliğinde kalın yer anlamına gelen “slub” ve Almanca’da “flamme” sözcüğü Türkçe’de kullanılagelen “şantuk” anlamında kullanılmaktadır. Türkçe’de ise iplikte kalın yer anlamında “balık” sözcüğü kullanılmaktadır.
Şantuklu iplikler, Çizelge 2.1’de görüldüğü gibi kontrollü kesintili fantezi iplik sınıfına girmekte olup, hem eğrilmiş fantezi iplik üretilen sistemlerde hem de iplik bileşenli fantezi iplik üreten makinelerde üretilebilmektedir. Bu durumda şantuklu iplikleri kendi içinde iki sınıfa ayırmak mümkündür.
  1. Bunlardan birincisi, zemin şantuklu (ground slub) iplikler olup, iplik eğirme sistemlerinde tek kat iplik üretilirken çekimi değiştirmek yoluyla temel ipliğin parçası olarak şantuklu kısımların oluşturulması şeklinde elde edilmektedir.
  2. İkincisi ise, bileşik şantuklu (compound) iplikler olup, büküm veya eğirme makinelerinde değişik özelliklerde eğrilmiş iplik, filament, fitil, şerit vb. malzemelerin birleştirilmesi ve bunların içinde fitil veya şeridin şantuk oluşturacak şekilde kesik kesik beslenmesi sağlanarak bükülmesi yoluyla elde edilmektedir. Şekil 2.2’de zemin ve bileşik şantuklu ipliklere birer örnek verilmiştir.
Zemin şantuklu ipliklerde boyutsal özellikler değiştirilerek normal uzunlukta şantuklar, aşırı kısa şantuklar veya üst üste binen şantuklar oluşturmak mümkündür. Şantuk malzemesi zemin veya temel iplik ile aynı olmaktadır. Bileşik şantuklu ipliklerde şantuğun biçimsel özelliklerinin yanı sıra renkleri farklı ve konumları paralel şantuklar elde etmek de mümkündür. Zemin şantuklu iplikler yaygın olarak üzerinde değişiklikler yapılmış ring iplik eğirme makinesi ve açık-uç rotor eğirme makinesinde üretilmektedir. Şantuklar elektronik ve/veya mekanik olarak kontrol edilen çekim sistemlerinde çekim oranı değiştirilerek oluşturulmaktadır.
Şantuklu iplik kullanılarak üretilen kumaş yüzeyinde, şantuklu ipliğin desen örüntüsüne bağlı olarak değişen estetik görünüşler elde edilmektedir. Şekil 2.3’de şantuklu iplikle üretilmiş olan örme ve dokuma kumaşlar için birer örnek verilmiştir. Şantuk yapısı, iplik veya kumaşa özgünlük, estetik değer ve albeni kazandırmaktadır. Böylece şantuklu iplikler ve bunlardan üretilen kumaşlar yüksek katma değerli ve kâr oranı yüksek ürünler sınıfına girmektedirler. Son yıllarda özellikle denim endüstrisinde şantuklu iplik kullanımı gittikçe artmaktadır ve geleneksel ipliklere üstünlük sağlamış durumdadır. Bunun nedeni şantuk yapısının estetik görünümü ve ürüne kazandırdığı albeni ile tüketicinin satın alma kararını tetiklemesi olmaktadır.
Şantuklu ipliklerin kullanım alanı oldukça geniştir. Kullanılacağı yere göre şantuk yapısının ve desen örüntüsünün şekli değişmektedir. Örneğin; ince şantuk yapılı kumaşlar daha çok düz kumaşlarda, döşemelik ve giysilik kumaşlarda kullanılmaktadır. Kalın şantuk yapılı iplikler ise daha girintili çıkıntılı bir yüzey sağladıklarından tasarım amaçlı dokuma veya örme ürünlerde kullanılmaktadır. Genel olarak şantuklu ipliklerin kullanım alanları özellikle denim endüstrisi olmak üzere, giyim, örme giysiler, mobilya döşemesi, otomobil döşemesi, ev tekstili, perde, kilim vb. olarak sayılabilir. Şekil 2.4’te şantuklu iplik kullanılarak üretilmiş tekstil ürünlerine birkaç örnek sunulmuştur.

Bileşik şantuklu iplikler, zemin şantuklu ipliklere göre daha kaba ve kalın olmaktadır. Bu nedenle düşük gramajlı düz kumaşlarda kullanılırken çeşitli zorluklar ortaya çıkmaktadır. Örneğin, kaba şantuklar örme sırasında dar yerlerden geçememekte, dokuma kumaşta ise kalın şantuklar barındıran kumaşların yüzeyinde kullanım sırasında sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle düz ve ince gramajlı kumaşlara uygun şantuk yapısı ancak zemin şantuklu iplikler ile elde edilebilmektedir. Böylece sıradan ve tekdüze bir ipliğe veya kumaşa katma değer eklemek mümkün olmaktadır.
Bu yüzden son yıllarda zemin şantuklu ipliklerin kullanımı artış göstermekte ve üretim teknolojisinde yeni gelişmeler meydana gelmektedir. Bu gelişmelere örnek olarak; ring ve açık uç rotor eğirme makinelerinin üzerinde şantuklu iplik üretecek şekilde yeni değişikliklerin yapılması, otomasyon çalışmaları, şantuklu ipliklerin kalite kontrolü ve analizi için kullanılmak üzere cihaz ve yazılımların üretilmesi çalışmaları gösterilebilir.
Zemin şantuklu ipliklerde şantuklu kısımlar temel ipliğin parçası olduğundan, boyutsal özellikleri ve yerleşim düzeninde değişiklikler yapılarak kumaşta farklı görsel yapılar elde edilebilmektedir. Bu şekilde elde edilen şantuk yapılarına örnek çizimler Şekil 2.5’te sunulmuştur. Bileşik şantuklu ipliklerde ise boyutsal özelliklerin yanı sıra, birden çok bileşen söz konusu olduğundan renk, malzeme gibi farklı görsel yapı çeşitlendirme seçenekleri vardır.
Bileşik şantuklu iplik üretim sistemlerinde fitil veya şeridin kesikli olarak diğer bileşen ipliklerin arasına beslenmesi yöntemi, günümüzde ring iplik eğirme makinelerinde de uygulanabilmektedir. Büküm makinelerinde veya ring iplik eğirme makinelerinde yapılan bir değişiklik ile beslenmekte olan iki ipliğin arasına başka bir fitilden kesikli olarak (bir durup bir beslenerek) şantuklar beslemek suretiyle de şantuklu iplik üretmek mümkündür. Bu tür şantuklu ipliklere “injection” (ek beslemeli) şantuklu iplikler adı verilmektedir. Burada şantuk kalınlığını fitilin doğrusal yoğunluğu belirlemektedir.
Ring iplik eğirme makinelerinde, şantuklu iplik üretiminin yanı sıra uygun değişiklikler yapılarak; değişken numaralı (multi-count) iplikler, değişken bükümlü (multi-twist) iplikler, çoklu görsel yapılı (multi-effect) iplikler gibi çeşitli fantezi iplik türleri de üretilmektedir. Bu fantezi iplik yapılarının çizimleri Şekil 2.6’da verilmiştir.
İplikte bu görsel yapıların elde edilmesi için orta ve arka çekim silindirlerinin yanı sıra ön çekim silindirinin de bir başka motor tarafından pozitif olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu sayede ipliğin doğrusal yoğunluğu ile birlikte bükümü de değiştirilebilmektedir. Bu tür iplikler şantuklu iplik olmasalar da üretim prensiplerinin benzerliğinden dolayı zaman zaman aynı sınıfta yer almaktadırlar. Bu ipliklerin belli başlı yapısal özellikleri Çizelge 2.3’te topluca verilmiştir.

Çizelge 2.3. Şantuklu İplik Türlerinin Yapısal Özellikleri

İplik Türü Büküm
(T/m)
Büküm katsayısı
(ae) 
Doğrusal
yoğunluk 
Şantuk
uzunluğu 
Şantuklu İpliksabitdeğişkendeğişken… <2 m
Büküm Düzeltmeli
Şantuklu İplik
değişkensabitdeğişken… <2 m
Değişken Numaralıdeğişkensabitdeğişken… <2 m
Değişken Bükümlüdeğişkendeğişkensabitsınırsız
Çoklu Görsel Yapılı
İplik
değişkendeğişkendeğişkensınırsız

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder